‘Een kracht- en prachtklus’. Zo omschreef burgemeester Sievers zaterdagmiddag het herstel van de Librije en Latijnse School in het Zuiderportaal van de Edamse Grote Kerk. Zeker honderd toehoorders genoten van een kort college over de geschiedenis van dit waardevolle cultureel erfgoed, waarvan er in Nederland slechts drie (inclusief Edam) te bezichtigen zijn.
Robert Lammers nam vier jaar geleden het voortouw om de verwaarloosde ruimtes op te knappen, in te vullen en open te stellen. Dat is op indrukwekkende wijze gelukt! De smalle, steile stenen trap brengt je naar een tussenruimte waarin een film draait en je zicht krijgt op de voormalige regentenkamer enerzijds en klaslokaal aan de andere zijde.
De regentenkamer is ingericht als kleine tentoonstellingsruimte. Het klaslokaal is opgeknapt en in oude staat teruggebracht. Met schoolse bankjes en kettingen aan stangen waar in de 16e eeuw de kostbare boeken werden bevestigd.
Robert Lammers verhaalde over de geschiedenis van de bibliotheek, die in de buurt van Bologna (Italië) als eerste openbare bibliotheek met uiteindelijk 250.000 boeken veel navolging kreeg. De bouw van de Latijnse School en de Librije in Edam kent een geschiedenis van ongeveer 500 jaar. De boekdrukkunst zorgde voor de opkomst en groei van intellectueel onderwijs. Met als adagium: ‘studeren voor het leven. Niet alleen voor de school.’
Het woord ‘openbaar’ was relatief. Het waren vooral kinderen van de bovenklasse die een Latijnse school bezochten. En dan alleen jongens. Acht jaar duurde de opleiding en vanaf de leeftijd van acht kon je hier leren als voorbereiding op een mogelijk universitaire studie.
Lammers had uitgezocht dat de Universiteit van Leuven (België), de oudste universiteit van de lage landen, elf Edamse leerlingen telde, die hier een studie mochten volgen. Doorgaans met een beurs.
In Edam stond waarschijnlijk één leraar voor de klas die tal van vaardigheden trachtte bij te brengen. Alles in het latijn, zowel in tekst als gesproken. Lammers beschreef zaterdag het lesprogramma en gaf een inkijkje hoe de boeken beheerd werden. Met onder meer zogeheten boekvloeken die moesten voorkomen dat een boek zoekraakte of gestolen werd.
In Edam lagen alle boeken overigens aan de ketting, dus dat maakte stelen bijna onmogelijk.
Marieke van Delft, conservator oude drukken van de Koninklijke Bibliotheek Den Haag, vertelde met humor en kennis over de weg die de boeken uit Edam hadden afgelegd naar de huidige locatie in Den Haag. Want al in de 17e eeuw raakte het Edamse schooltje met bibliotheek verstoft en verwaarloosd. En aan het einde van de 19e eeuw verkeerden de ruimtes en de boeken zelfs in zeer slechte staat. De deur was op slot en nadat een buitenstaander zich afvroeg wat er hier huisde kwam er weer wat aandacht.
De collectie boeken zelf, bestaande uit in totaal 162 titels – met name theologie en onderwijs, werd overgebracht naar Den Haag waar het tot op de dag van vandaag beheerd en geconserveerd wordt. De boeken waren grotendeels schenkingen, veel schenkers zijn terug te vinden in geschreven teksten in de boeken zelf.
Burgemeester Sievers is trots dat de gerestaureerde Librije weer volwaardig onderdeel is van de stad Edam. “Het geeft nog meer diepgang aan de kerk en de gemeente.”
Met begeleiding zijn de ruimtes vanaf nu te bezichtigen tijdens openingstijden van de kerk.
