De in 2018 gemaakte keuze om uiteindelijk de gehele binnenstad van Edam te voorzien van nieuwe straatstenen ‘in oude stijl’ stuit op steeds meer weerstand in de kaasstad. Bewoners van het Bagijnenland, Brouwersgracht en Wijngaardsgracht hebben donderdagmorgen 114 handtekeningen tegen de plannen om de straten te renoveren en bomen te vervangen ingebracht bij wethouder Kees Schilder. De gemeenteraad is in 2018 akkoord gegaan met de plannen die hebben geleid tot het HIOR (Handboek Inrichting Openbare Ruimte) die als uitgangsplan dient voor alle aanpassingen binnen de openbare ruimte. Afgelopen week zijn ook drie oud-voorzitters van Oud Edam en het huidige bestuur van de historische vereniging in het geweer gekomen.
Als gevolg van de plannen op genoemde drie grachten – waar de oude straatstenen worden vervangen, twaalf parkeerplaatsen tussen de bomen op de Brouwersgracht verdwijnen en bomen mogelijk gekapt worden, hebben bewoners een petitie ingediend die vraagt om actuele participatie en samenwerking met de gemeente. Ook zijn er vragen gesteld over de werkzaamheden aan bomen waarbij voorkomen moet worden dat vogels zich in de bomen nestelen.
Drie oud-voorzitters van Oud Edam (Joop van Overbeek, Ton de Jong en Cor Veth) hebben hun verontrusting uitgesproken, onder meer in een brief en zienswijzen aan het gemeentebestuur. “Ons gemeentebestuur heeft een grote verantwoording tot instandhouding van ons unieke historische Edam en met de voorgenomen plannen gaat zij hiermee de verkeerde weg op. De motivatie is flinterdun terwijl de uitvoering kostbaar is en de duurzaamheid geweld wordt aangedaan. Vele tienduizenden stenen moeten er voor gebakken worden onder hoge temperaturen met energieverlies en een hoge CO2 uitstoot terwijl de gemeente duurzaamheid en het milieu hoog in haar beleid en vaandel heeft staan.”
Ook wordt gewezen op het ‘voldongen besluit’ voor betrokkenen en klinkt ook hier de roep om inspraak. “Gemeentebestuur ga over tot heroverweging omtrent deze onzalige plannen. U zult er respect van uw burgers voor terugkrijgen en het aanzien van de Parel van Holland wordt niet voorgoed aangetast.”
Ton de Jong, naast oud-voorzitter van Oud Edam ook woonachtig aan de Brouwersgracht, wijst de gemeente verder nog op de huidige drie houten schrobplaatsen. Die zouden in zijn ogen niet omgebouwd moeten worden tot vissteigers. “Ook de oude gierkelder, daterend uit de tijd dat de gracht zeven boerderijen herbergde, moet blijven.”
De gemeente zelf is overdonderd door alle commotie. In gesprek met gemeentevoorlichter Leendert Klein en projectleider Mark de Goede wordt aangegeven dat de gemeente zich gaat beraden op vragen die tijdens een recente voorlichtingsbijeenkomst zijn gesteld door bewoners van de drie genoemde grachten. “Als het gaat om het sentiment rondom de bomen dan overwegen we daar iets mee te moeten doen. Maar uiteindelijk volgen we het onderzoek dat momenteel plaatsvindt door boomdeskundigen.”
Wat de straatklinkers betreft ziet Mark de Goede geen andere opties. “Het is allemaal al vastgelegd en goedgekeurd door alle partijen die aan dit proces in 2017 en 2018 hebben meegewerkt. Onder meer met inspraak van de steekhouders. En is daarna vastgesteld door de gemeenteraad. De Goede wijst erop dat bij de genoemde grachten al sprake is van zeven verschillende steenvakken. “Dat wordt straks uniform met een nieuw steentje dat het meest lijkt op de oudste steentjes.”
Ook refereert hij naar hedendaagse Arbo-regels. “Met nieuwe stenen in oude stijl kun je grote vakken machinaal leggen. Op het Jonkerlaantje is goed te zien hoe het uiteindelijk wordt.”
Als het gaat om langsparkeren dan ziet De Goede nog wel mogelijkheden om veranderingen aan te brengen. “We zullen met de stedenbouwkundige bespreken of we in dit geval kunnen afwijken van de HIOR.”
Wim van den Essenburg was voorzitter van Oud Edam rond 2018. “Het is echt onmogelijk dat we voor deze steentjes hebben getekend, zoals de gemeente oppert. Of dat we goedkeuring hebben verleend. In tegen deel. Ik heb toentertijd expliciet aangegeven geen ‘gamma steentjes’ in de binnenstad te willen zien. En dat de oude waaltjes en gele steentjes weldegelijk nog ‘onbeperkt’ te verkrijgen zijn. De detaillering is juist waar het om gaat in een oud stadje als Edam. Dan heb je het over de kleurschakeringen, de oneffenheden en het patina van een steen.”
Het huidige bestuur van Vereniging Oud Edam neemt de signalen dat de bewoners van de Wijngaardsgracht-Bagijnenland-Brouwersgracht zich niet gehoord voelen, uiterst serieus, meldt voorzitter Leontien Rosier. “De inloopavond van 7 maart is niet als democratisch ervaren. Ook al omdat er werd gesuggereerd dat er aan het HIOR niet te tornen valt. Men voelde zich voor het blok gezet.”
Het gaat hier om een zeer oud en bijzonder stukje van onze binnenstad. Bijna lieflijk te noemen. De Proeve en de brede groene wallekant waar de boerderijen stonden, het plaveisel van de gracht die zich naar de natuurlijke kromming van het water voegt, de kleinschaligheid van de bebouwing. Die sfeer wil je niet aantasten met moderne klinkers, of die nou getrommeld zijn of niet.
Toen Edam in 1977 rijks-beschermd stadsgezicht werd, werd de plek omschreven als meer landelijk dan stedelijk, en wat vooral opviel waren “de stoepjes voor ieder huis die onderling steeds in hoogte en bestrating verschillen.” Die “verspringende stoepjes” langs het gebogen plaveisel geven het straatbeeld sjeu. Daar moet je geen moderne klinkers en gereguleerde stoepen op loslaten – en al helemaal geen uniform beeld. Je moet die authentieke sfeer weten te behouden. Anders wordt het supersaai en haal je de historische context weg.
Edam is geen decor, maar een historische stad, gegroeid in de tijd. Daar horen geen moderne klinkers bij. Dat is altijd het standpunt geweest van Oud Edam: alleen authentieke, oude geeltjes en oude waaltjes in de oude kom.
We zoeken met elkaar bescherming en versterking van het beschermde stadsgezicht; ook het gemeentelijke beleid is daar in principe op gericht: werkzaamheden als herbestrating mogen ‘geen afbreuk doen aan de cultuurhistorische en ruimtelijke waarden’.
Het is natuurlijk ook niet meer van deze tijd om nieuwe klinkers te kopen als je de oude kunt hergebruiken. Dat past anno 2024 niet in een beleid van duurzaamheid. Hergebruik op de plek zelf. Het HIOR geeft op verschillende plaatsen zelf juist aanleiding om stenen te hergebruiken. Doen dus! Wij hebben dit allemaal begin maart al geschreven aan de projectleider en later deze maand aan het college, en zetten het gesprek daarover onverschrokken voort!
Het HIOR is op zich een prima handvat, maar mag geen knellend keurslijf zijn. En het is ook niet in beton gegoten. Zo hebben wij in 2021, samen met de buurtbewoners, een stenen stoeprand rond het Jan van Wallendalplein – ja, dat stond echt in het HIOR – weten te voorkomen.”
